نقش سیاست های دولت در فرایند توسعه سیاسی (1384-1368)

توسعه سیاسی پدیده ای است که نمی توان تأثیرش را بر حیات اجتماعی ـ سیاسی جهان امروز، به ویژه در جوامع در حال توسعه، انکار کرد. اهمیت این پدیده به اندازه ای است که از رهگذر شناخت و مطالعه آن می توان به گونه ای خاص از طبقه بندی جوامع دست یافت و نوع، جهت حرکت و مسیر آینده آن ها را تعریف کرد. در فرایند تحقق توسعه سیاسی هر جامعه ای عوامل گوناگونی ایفای نقش می کنند که در میان آن ها، دولت به عنوان بزرگ ترین و مهم ترین نهاد سیاسی جامعه نقش حایز اهمیتی بر عهده دارد. اگر دولت را به معنای عام در نظر بگیریم، بر پایه تقسیمات درونی آن، قوه مجریه و سیاست های اتخاذ شده از سوی آن از جایگاه ویژه ای برخوردار می شود، جایگاهی که به تنهایی قابلیت و ارزش مطالعه دارد. سامان این پژوهش نیز بر همین امر استوار است؛ یعنی به دنبال مطالعه نسبت میان قوه مجریه و سیاست های وضع شده از سوی آن با فرایند توسعه سیاسی است. برای دستیابی به این هدف، از روش مقایسه ای مبتنی بر مطالعه اسنادی استفاده شده که در آن دو دوره مختلف ولی پی درپی تاریخ معاصر ایران مورد بررسی قرار گرفته است، یعنی دوران شانزده ساله ای که در طی آن دولت سازندگی (1376-1368) و دولت اصلاحات (1384-1376) زمام داری قوه مجریه کشور را بر عهده داشتند. سیاست های مورد مطالعه این پژوهش، دربرگیرنده آن دسته از سیاست هایی است که توسط این دولت ها وضع شده و به گونه مستقیم و غیرمستقیم توسعه سیاسی و مولفه های آن را هدف قرار داده اند. مقایسه یافته های این پژوهش، که در قالب تحلیل داده های کیفی و برخی از آمارهای کمّی ارائه شده اند دلالت بر این دارد که فرایند توسعه سیاسی وابستگی زیادی به رویکرد دولت و سیاست های اتخاذ شده از سوی آن دارد. در این مطالعه مشخص گردید که به دلیل شرایط متفاوت اجتماعی، همسویی سیاست های وضع شده از سوی دولت اصلاحات در خصوص تحقق توسعه سیاسی بیش از سیاست های دولت سازندگی بوده است. افزون بر این، اختلاف در میزان تحقق توسعه سیاسی این دو دوره نیز موید این امر است که میان شرایط اجتماعی، نوع رویکرد دولت و سیاست های وضع شده از سوی آن و فرایند تحقق توسعه سیاسی رابطه برقرار است. البته این رابطه نه یک رابطه ساده که رابطه ای پیچیده است که در یک شبکه تعاملی چند وجهی معنادار می شود. این شبکه تعاملی دربر گیرنده محیط درونی (بخش رسمی، بخش غیررسمی و جامعه مدنی) و محیط بیرونی (جهانی شدن و فرایندهای ناشی از آن) است که ساز و کار روابط موجود در آن دو محیط، تعیین کننده چرایی تفاوت در میزان تحقق و یا عدم تحقق توسعه سیاسی است.